2nd Sem SEC Conflict and Peace Building (Assamese)

 

১. সংঘাত কি? সংঘাতৰ বিভিন্ন ৰূপ কি কি?

সংঘাত বুলিলে মানুহ, গোট বা জাতিৰ মাজত হোৱা গুৰুতৰ মতানৈক্য বা তৰ্কক বুজোৱা হয়, যাৰ বৈশিষ্ট্য সাধাৰণতে বিৰোধী মতামত, স্বাৰ্থ বা কাৰ্য্য। ইয়াৰ লগত প্ৰায়ে ধাৰণা, স্বাৰ্থ বা নীতিৰ সংঘৰ্ষ জড়িত হৈ থাকে যিয়ে উত্তেজনা, শত্ৰুতা বা আনকি শাৰীৰিক সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

বিভিন্ন প্ৰসংগত কেইবাটাও ভিন্ন ধৰণৰ সংঘাতৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে, যেনে-

১. আন্তঃব্যক্তিগত সংঘাত: এই ধৰণৰ সংঘাত ব্যক্তিৰ মাজত সংঘটিত হয় আৰু ব্যক্তিত্ব, মূল্যবোধ বা স্বাৰ্থৰ পাৰ্থক্যৰ বাবেই হ’ব পাৰে। ইয়াৰ লগত প্ৰায়ে আৱেগিক সঁহাৰি জড়িত হৈ থাকে আৰু ইয়াৰ ফলত সম্পৰ্ক টান হ’ব পাৰে।

২.আন্তঃব্যক্তিগত সংঘাত: ব্যক্তিৰ মাজত হোৱা এক আভ্যন্তৰীণ সংগ্ৰাম। ইয়াৰ লগত প্ৰতিযোগী ইচ্ছা, বিশ্বাস বা প্ৰয়োজনীয়তা জড়িত হৈ থাকে যিয়ে মানুহৰ মাজত আভ্যন্তৰীণ উত্তেজনা আৰু অনিশ্চয়তাৰ সৃষ্টি কৰে।

৩.আন্তঃগোষ্ঠী সংঘাত: আন্তঃগোষ্ঠী সংঘাত বিভিন্ন গোটৰ মাজত সংঘটিত হয়, যেনে কোনো সংগঠনৰ ভিতৰৰ দল, ৰাজনৈতিক দল বা জনগোষ্ঠীৰ মাজত। সম্পদৰ বাবে প্ৰতিযোগিতা, অনুভূত ভাবুকি বা ঐতিহাসিক অভিযোগৰ বাবে ইয়াৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

৪.প্ৰতিষ্ঠানিক সংঘাত: এই ধৰণৰ সংঘাত সংগঠন বা প্ৰতিষ্ঠানৰ ভিতৰত সংঘটিত হয়। ইয়াৰ লগত নীতি, পদ্ধতি বা লক্ষ্যৰ ওপৰত মতানৈক্য জড়িত থাকিব পাৰে আৰু ইয়াৰ ফলত ক্ষমতাৰ সংগ্ৰাম বা পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰতিৰোধৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

৫.সম্প্ৰদায়ৰ সংঘাত: সম্প্ৰদায়ৰ সংঘাতৰ লগত সম্প্ৰদায়ৰ ভিতৰত বা মাজত হোৱা বিবাদ জড়িত হৈ থাকে, যিবোৰ প্ৰায়ে ভূমি ব্যৱহাৰ, উন্নয়ন প্ৰকল্প বা সাংস্কৃতিক পাৰ্থক্যৰ দৰে স্থানীয় বিষয়ৰ সৈতে জড়িত হব পাৰে।

৬.মতাদৰ্শগত সংঘাতঃ বিশ্বাস, মূল্যবোধ বা মতাদৰ্শৰ পাৰ্থক্যৰ পৰাই মতাদৰ্শগত সংঘাতৰ সৃষ্টি হয়। ইয়াৰ ফলত ৰাজনৈতিক, ধৰ্মীয় বা দাৰ্শনিক দৃষ্টিভংগীক লৈ আবেগিক বিতৰ্ক বা সংঘাতৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

৭. পৰিৱেশজনিত সংঘাত: পৰিৱেশ বা সম্প্ৰদায়ক প্ৰভাৱিত কৰা প্ৰাকৃতিক সম্পদ, প্ৰদূষণ বা ভূমি ব্যৱহাৰৰ বিবাদৰ পৰা পৰিৱেশজনিত সংঘাতৰ সৃষ্টি হয়। দিহিং পাটকাইত তৈল ক্ষনন তেনে এক সংঘাতৰ উদাহৰণ।

৮.বিশ্ব সংঘাত: বিশ্ব সংঘাতত জাতি বা ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত বিবাদ জড়িত হৈ থাকে আৰু ই অৰ্থনৈতিক উত্তেজনাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি বিভিন্ন দেশৰ মাজত সামৰিক সংঘাতলৈকে হ’ব পাৰে।

ব্যক্তিগত সম্পৰ্ক, সংগঠন বা বহল সমাজৰ প্ৰেক্ষাপটতেই হওক, মতানৈক্য ফলপ্ৰসূভাৱে পৰিচালনা আৰু সমাধানৰ বাবে সৃষ্ট সংঘাতৰ বিভিন্ন ৰূপ বুজাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ। সংঘাত সমাধানৰ কৌশলসমূহে প্ৰায়ে যোগাযোগ, আলোচনা, মধ্যস্থতা আৰু আপোচৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে যাতে অন্তৰ্নিহিত সমস্যাসমূহৰ সমাধান আৰু গঠনমূলক ফলাফলৰ প্ৰয়াস কৰিব পাৰি।

২. আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ কাৰণ কি কি?

বিভিন্ন কাৰকৰ জটিল আন্তঃক্ৰিয়াৰ ফলত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ কাৰণসমূহ বুজিবলৈ হ’লে তাৎক্ষণিক ট্ৰিগাৰ আৰু অন্তৰ্নিহিত গাঁথনিগত, ৰাজনৈতিক আৰু আৰ্থ-সামাজিক গতিশীলতা দুয়োটাকে অধ্যয়ণ কৰিব লাগিব। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ কিছুমান সাধাৰণ কাৰণ ইয়াত উল্লেখ কৰা হ’ল-

১.ভূখণ্ডৰ বিবাদ: স্থল, সীমা আৰু সামুদ্ৰিক ভূখণ্ডক লৈ হোৱা সংঘাত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় উত্তেজনাৰ এক উল্লেখযোগ্য কাৰণ। মূল্যৱান সম্পদ, কৌশলগত স্থান বা ঐতিহাসিক ভূখণ্ডৰ ওপৰত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতামূলক দাবীয়ে দেশসমূহৰ মাজত বিবাদৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

২.সম্পদৰ অভাৱ: পানী, খনিজ পদাৰ্থ, তেল, গেছৰ দৰে প্ৰাকৃতিক সম্পদকলৈ প্ৰতিযোগিতা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতলৈ পৰিণত হ’ব পাৰে। সম্পদৰ অভাৱ বা পৰিৱেশৰ পৰিস্থিতি সলনি হোৱাৰ লগে লগে দেশসমূহে নিয়ন্ত্ৰণ বা জটিল সম্পত্তিৰ প্ৰৱেশৰ বাবে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰিব পাৰে।

৩.ৰাজনৈতিক আৰু মতাদৰ্শগত পাৰ্থক্য: বিচ্ছিন্নতাবাদী ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ, শাসন ব্যৱস্থা বা বৈদেশিক নীতিৰ লক্ষ্যই জাতিসমূহৰ মাজত সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। মতাদৰ্শগত পাৰ্থক্য বা ভূ-ৰাজনৈতিক উচ্চাকাংক্ষাৰ বাবে দেশসমূহে ইজনে সিজনক ভাবুকি হিচাপে গ্ৰহণ কৰিলে সংঘাতৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।

৪.জাতিগত আৰু ধৰ্মীয় বিভাজন: বৈচিত্ৰময় জাতিগত বা ধৰ্মীয় জনসংখ্যা থকা দেশসমূহে আভ্যন্তৰীণ সংঘাতৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে যি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিবাদলৈ বিয়পি পৰে। চুবুৰীয়া দেশসমূহে সহ-জাতিগত বা সহ-ধৰ্মীয় গোটসমূহৰ সমৰ্থনত বেলেগ দেশৰ আভ্যন্তৰীণ বিষয়ত হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত উত্তেজনা আৰু অধিক বৃদ্ধি পাব পাৰে।

৫.ঐতিহাসিক অভিযোগ: অতীতৰ অন্যায়, ঔপনিৱেশিকতাবাদ বা ভূখণ্ডৰ ক্ষতিৰ ওপৰত দীৰ্ঘদিনীয়া ক্ষোভে জাতিসমূহৰ মাজত শত্ৰুতা আৰু অনাস্থাৰ ইন্ধন যোগাব পাৰে। ঐতিহাসিক অভিযোগসমূহ পৰ্যাপ্তভাৱে সমাধান নকৰিলে সংঘাতৰ স্থায়ী উৎস হৈ পৰিব পাৰে।

 

৬.অৰ্থনৈতিক কাৰক: অৰ্থনৈতিক বৈষম্য, বাণিজ্যিক ভাৰসাম্যহীনতা, সুৰক্ষাবাদী নীতি বা বজাৰৰ বাবে প্ৰতিযোগিতাই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত টান দিব পাৰে। বাণিজ্যিক বিবাদ বা মুদ্ৰাৰ মূল্যৰ পৰিবর্তনৰ ফলত অৰ্থনৈতিক সংঘাত বহল ভূ-ৰাজনৈতিক সংঘাতলৈ পৰিণত হ’ব পাৰে।

৭.সামৰিক গঠন আৰু অস্ত্ৰৰ দৌৰ: সামৰিক কাৰ্যকলাপ, অস্ত্ৰ নিৰ্মাণ বা গণধ্বংসী অস্ত্ৰৰ প্ৰসাৰে জাতিসমূহৰ মাজত নিৰাপত্তাৰ চিন্তাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। সামৰিক আগ্ৰাসন বা আগতীয়া আক্ৰমণৰ ভয়ে প্ৰতিৰক্ষামূলক সঁহাৰিৰ সূচনা কৰিব পাৰে আৰু উত্তেজনা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।

৮.আঞ্চলিক অস্থিৰতা: এটা অঞ্চলৰ সংঘাত আৰু অস্থিৰতাই চুবুৰীয়া দেশ আৰু ইয়াৰ বাহিৰৰ দেশসমূহৰ ওপৰত ‘ৰিপল ইফেক্ট’ কৰিব পাৰে। আঞ্চলিক প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা, ব্যৰ্থ ৰাষ্ট্ৰ বা প্ৰক্সি যুদ্ধই বাহ্যিক এক্টৰক আকৰ্ষণ কৰিব পাৰে আৰু বহল সংঘাতলৈ পৰিণত হ’ব পাৰে।

৯.জাতীয়তাবাদ আৰু পৰিচয়ৰ ৰাজনীতিঃ জাতীয়তাবাদী উত্তেজনা বা পৰিচয়ভিত্তিক আন্দোলনে দেশসমূহৰ মাজত উত্তেজনা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। ৰাজনীতিবিদসকলে জাতীয়তাবাদী আৱেগৰ অপব্যৱহাৰ কৰি জনসমৰ্থন লাভ কৰিব পাৰে বা ঘৰুৱা বিষয়ৰ পৰা মনোযোগ আঁতৰাই পেলাব পাৰে, যাৰ ফলত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় উত্তেজনা বৃদ্ধি পাব পাৰে।

১০.ফলপ্ৰসূ কূটনীতিৰ অভাৱ: কূটনৈতিক বিচ্ছিন্নতা, ভুল যোগাযোগ বা অকাৰ্যকৰী মধ্যস্থতাকাৰী প্ৰচেষ্টাই সংঘাত বৃদ্ধি কৰাত অৰিহণা যোগাব পাৰে। অৰ্থপূৰ্ণ আলোচনাত লিপ্ত নহ’লে বা কূটনৈতিক সমাধানৰ সন্ধানত ব্যৰ্থ হ’লে বিবাদ দীঘলীয়া হ’ব পাৰে।

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ সমাধানৰ বাবে প্ৰায়ে এই অন্তৰ্নিহিত কাৰণসমূহৰ বিষয়ে বিস্তৃত বুজাবুজি আৰু আঞ্চলিক আৰু বিশ্ব পৰ্যায়ত কূটনীতি, সংঘাত সমাধান আৰু সহযোগিতামূলক কাঠামোৰ প্ৰতি দায়বদ্ধতাৰ প্ৰয়োজন হয়। জাতিসমূহৰ মাজত সংঘাত প্ৰতিৰোধ আৰু সমাধানৰ বাবে আলোচনা, পাৰস্পৰিক বুজাবুজি আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ প্ৰতি সন্মান প্ৰসাৰিত কৰাৰ প্ৰচেষ্টা অতি প্ৰয়োজনীয়।

৩. আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত সংঘাতৰ বৈশিষ্ট্য কি কি?

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ প্ৰেক্ষাপটত সংঘাতসমূহে কেইবাটাও সুকীয়া বৈশিষ্ট্য প্ৰদৰ্শন কৰে যিয়ে ইয়াক অন্য ধৰণৰ বিবাদৰ পৰা পৃথক কৰে। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত সংঘাতৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ ইয়াত উল্লেখ কৰা হ’ল-

১) আন্তঃৰাজ্যিক প্ৰকৃতিঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতত ৰাষ্ট্ৰ (দেশ)ক প্ৰাথমিক এক্টৰ হিচাপে জড়িত কৰা হয়। ভূখণ্ডৰ বিবাদ, সম্পদ, মতাদৰ্শ, নিৰাপত্তাজনিত চিন্তা বা অৰ্থনৈতিক স্বাৰ্থ আদি বিভিন্ন বিষয়ক লৈ দুখন বা তাতকৈ অধিক জাতি-ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত এই সংঘাতৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। আন্তঃৰাজ্যিক সংঘাতৰ প্ৰভাৱ প্ৰায়ে বহল হয় আৰু ই আঞ্চলিক বা বিশ্বব্যাপী স্থিতিশীলতাক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে।

২) পৰিসৰ আৰু প্ৰভাৱ: আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ পৰিসৰ আৰু উল্লেখযোগ্য প্ৰভাৱ, ৰাষ্ট্ৰীয় সীমাৰ বাহিৰলৈও বিস্তৃত। ইয়াৰ ফলত কূটনৈতিক সম্পৰ্ক, বাণিজ্য, নিৰাপত্তা মিত্ৰতা, আৰু বিশ্বব্যাপী ধাৰণাত প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ ফলাফলে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইন, নীতি-নিয়ম আৰু জাতিসমূহৰ মাজত ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্যক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে।

৩) অভিনেতাৰ জটিলতা: জাতি-ৰাষ্ট্ৰৰ উপৰিও আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতত অৰাষ্ট্ৰীয় অভিনেতা যেনে বহুজাতিক নিগম, বেচৰকাৰী সংস্থা (এন জি অ’), সন্ত্ৰাসবাদী গোট বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষ্ঠান (যেনে, ৰাষ্ট্ৰসংঘ) জড়িত হ’ব পাৰে। বৈচিত্ৰময় এক্টৰ জড়িত হোৱাত সংঘাত সমাধানৰ প্ৰচেষ্টাক জটিল কৰি তুলিব পাৰে আৰু উত্তেজনা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।

৪) সামৰিক আৰু অসামৰিক মাত্ৰাঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ প্ৰায়ে সামৰিক আৰু অসামৰিক দুয়োটা দিশ থাকে। কিছুমান সংঘাত সশস্ত্ৰ সংঘৰ্ষ বা যুদ্ধলৈ পৰিণত হ’ব পাৰে যদিও আন কিছুমানত কূটনৈতিক আলোচনা, অৰ্থনৈতিক নিষেধাজ্ঞা, চাইবাৰ অভিযান বা অপপ্ৰচাৰ অভিযান জড়িত হৈ থাকে। ক্ষমতাৰ বিভিন্ন যন্ত্ৰৰ ব্যৱহাৰে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ বহুমুখী স্বৰূপ প্ৰতিফলিত কৰে।

৫) বিশ্বব্যাপী আন্তঃসংযোগ: বিশ্বব্যাপী আন্তঃসংযোগৰ প্ৰেক্ষাপটত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ সৃষ্টি হয়। অৰ্থনৈতিক আন্তঃনিৰ্ভৰশীলতা, প্ৰযুক্তিগত উন্নতি, আৰু ভাগ-বতৰা কৰা পৰিৱেশগত প্ৰত্যাহ্বানসমূহে সংঘাতৰ গতিশীলতা আৰু ফলাফলক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে। বিশ্বায়নে সমাজ আৰু অৰ্থনীতিক আন্তঃসংযোগী কৰি তুলিছে, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ আৰম্ভণি আৰু পৰিচালনাৰ ধৰণসমূহ গঢ় দিছে।

৬) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ ভূমিকা: আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ ফলত প্ৰায়ে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষ্ঠান আৰু মঞ্চ, যেনে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা পৰিষদ, আঞ্চলিক সংগঠন (যেনে, ইউৰোপীয় সংঘ, আফ্ৰিকান সংঘ), বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আদালতৰ জড়িত থাকে। এই প্ৰতিষ্ঠানসমূহে সংঘাতৰ মধ্যস্থতা, শান্তিৰক্ষা, মানৱীয় সাহায্য বা নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰাত ভূমিকা ল’ব পাৰে।

৭) নিৰাপত্তাৰ দ্বিধা-দ্বন্দ্ব আৰু ক্ষমতাৰ ৰাজনীতিঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাত নিৰাপত্তা, দুৰ্বলতা আৰু ক্ষমতাৰ ৰাজনীতিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। ৰাষ্ট্ৰসমূহে নিজৰ নিৰাপত্তা বৃদ্ধি বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাত নিজৰ প্ৰভাৱ প্ৰকাশ কৰাৰ লক্ষ্যৰে সংঘাতমূলক আচৰণত লিপ্ত হ’ব পাৰে। ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত ক্ষমতাৰ বৈষম্যই সম্পদ বা কৌশলগত স্বাৰ্থক লৈ উত্তেজনা আৰু সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।

৮) জটিল প্ৰেৰণা আৰু আগ্ৰহ: আন্তৰ্জাতিক সংঘাতৰ সৃষ্টি হয় ভূ-ৰাজনৈতিক উচ্চাকাংক্ষা, অৰ্থনৈতিক প্ৰতিযোগিতা, জাতিগত বা ধৰ্মীয় বিভাজন, ঐতিহাসিক অভিযোগ বা মতাদৰ্শগত পাৰ্থক্যকে ধৰি জটিল প্ৰেৰণা আৰু স্বাৰ্থৰ পৰা। এই অন্তৰ্নিহিত কাৰকসমূহ বুজাটো মূল কাৰণসমূহৰ সমাধান আৰু বহনক্ষম সমাধান বিচাৰি উলিওৱাৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।

৯) সংঘাত সমাধানৰ প্ৰত্যাহ্বানঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাত সমাধানৰ বাবে সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰ আৰু বিভিন্ন এক্টৰ জড়িত থকাৰ বাবে অনন্য প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি হয়। আলোচনাৰ বাবে প্ৰায়ে কূটনৈতিক দক্ষতা, বহুপক্ষীয় সহযোগিতা, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নীতি আৰু আইনী কাঠামোৰ আনুগত্যৰ প্ৰয়োজন হয়। স্থায়ী শান্তি লাভৰ বাবে অন্তৰ্নিহিত অভিযোগসমূহৰ সমাধান আৰু সংঘাতপূৰ্ণ পক্ষসমূহৰ মাজত আস্থা গঢ়ি তোলাৰ প্ৰয়োজন হ’ব পাৰে।

এই বৈশিষ্ট্যসমূহ চিনাক্ত কৰিলে নীতি নিৰ্ধাৰক, কূটনীতিবিদ আৰু বিশ্লেষকসকলে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ জটিলতাসমূহ বুজিবলৈ আৰু বিশ্বৰ ক্ষেত্ৰখনৰ ভিতৰত সংঘাত প্ৰতিৰোধ, পৰিচালনা আৰু সমাধানৰ বাবে কৌশল প্ৰস্তুত কৰাত সহায় কৰে। বিশ্বৰ স্থিতিশীলতা আৰু নিৰাপত্তাৰ ওপৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংঘাতৰ প্ৰভাৱ কম কৰাৰ বাবে ফলপ্ৰসূ কূটনীতি, বহুপক্ষীয় সহযোগিতা, আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ প্ৰতি সন্মান অতি প্ৰয়োজনীয়।

৪/ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত সংঘাত সমাধানৰ পদ্ধতি কি কি?

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত সংঘাত নিষ্পত্তিৰ ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত বিবাদসমূহ শান্তিপূৰ্ণভাৱে পৰিচালনা আৰু সমাধানৰ লক্ষ্যৰে বিভিন্ন পদ্ধতি জড়িত হৈ থাকে। এই পদ্ধতিসমূহ কূটনৈতিক আলোচনাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি তৃতীয় পক্ষৰ মধ্যস্থতা আৰু আইনী ব্যৱস্থালৈকে বিস্তাৰিত। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত সংঘাত নিৰসনৰ কিছুমান মূল পদ্ধতি তলত আগবঢ়োৱা হ’ল:

ক) কূটনীতি আৰু আলোচনা:

i) দ্বিপাক্ষিক আলোচনাঃ পাৰস্পৰিকভাৱে গ্ৰহণযোগ্য চুক্তিত উপনীত হোৱাৰ লক্ষ্যৰে সংঘাতপূৰ্ণ দুই পক্ষৰ মাজত প্ৰত্যক্ষ আলোচনা। এই আলোচনাত প্ৰায়ে কূটনীতিবিদ বা উচ্চ পৰ্যায়ৰ বিষয়া জড়িত হৈ থাকে।

ii) বহুপক্ষীয় কূটনীতি: জটিল বিষয়সমূহৰ সমাধান আৰু সহমত গঢ়ি তোলাৰ সুবিধাৰ বাবে একাধিক পক্ষ বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাক আলোচনাত জড়িত কৰা।

খ) মধ্যস্থতা:

i) তৃতীয় পক্ষৰ মধ্যস্থতা: আলোচনাৰ সুবিধা আৰু পক্ষসমূহক উমৈহতীয়া ভিত্তি বিচাৰি উলিওৱাত সহায় কৰিবলৈ নিৰপেক্ষ তৃতীয় পক্ষৰ (ব্যক্তি, গোট বা সংস্থা) হস্তক্ষেপ জড়িত।

ii) ট্ৰেক II কূটনীতি: সমাধান বিচাৰিবলৈ আৰু বিশ্বাস গঢ়ি তুলিবলৈ বেচৰকাৰী ব্যক্তি, বিশেষজ্ঞ, বা নাগৰিক সমাজৰ সংগঠনক জড়িত কৰি অনানুষ্ঠানিক, বেচৰকাৰী আলোচনা প্ৰক্ৰিয়া।

গ) মনোনীত ব্যক্তিৰ জৰিয়তে সমাধান আৰু ন্যায়িক প্রক্রিয়া:

i) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আদালত আৰু ন্যায়াধিকৰণ: আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ ভিত্তিত আইনী বিবাদ নিষ্পত্তি কৰিবলৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনী ব্যৱস্থা, যেনে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ন্যায়ালয় (আইচিজে) বা বিশেষ ন্যায়াধিকৰণ (যেনে, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অপৰাধ আদালত) ব্যৱহাৰ কৰা।

ii) সালিসী: বাধ্যতামূলক বা অবাধ্যতামূলক সালিসী কাৰ্য্যবিধিৰ জৰিয়তে বিবাদ নিষ্পত্তি কৰা, য’ত নিৰপেক্ষ মধ্যস্থতাকাৰীয়ে প্ৰমাণৰ মূল্যায়ন কৰে আৰু পক্ষসমূহে মানি চলিবলৈ সন্মত হোৱা সিদ্ধান্ত লয়।

ঘ) সংঘাত প্ৰতিৰোধ আৰু আগতীয়া সতৰ্কবাণী:

i) আগতীয়া সতৰ্কবাণী ব্যৱস্থা: সতৰ্কবাণী চিহ্ন আৰু ট্ৰিগাৰ চিনাক্ত কৰিবলৈ সম্ভাৱ্য সংঘাতৰ নিৰীক্ষণ আৰু বিশ্লেষণ, যাৰ ফলত তীব্ৰতা বৃদ্ধি ৰোধ কৰিবলৈ সক্ৰিয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ অনুমতি দিয়া হয়।

ii) সংঘাত প্ৰতিৰোধৰ পদক্ষেপ: পূৰ্ণ পৰিসৰৰ সংঘাতলৈ পৰিণত হোৱাৰ আগতে অন্তৰ্নিহিত উত্তেজনাসমূহ মোকাবিলা কৰিবলৈ প্ৰতিৰোধমূলক কূটনীতি আৰু আত্মবিশ্বাস গঢ়ি তোলাৰ ব্যৱস্থাত লিপ্ত হোৱা।

ঙ) শান্তি ৰক্ষা আৰু শান্তি নিৰ্মাণ:

i) শান্তিৰক্ষা অভিযান: যুদ্ধবিৰতি নিৰীক্ষণ, সাধাৰণ নাগৰিকক সুৰক্ষা, ৰাজনৈতিক প্ৰক্ৰিয়াৰ সুবিধা প্ৰদানৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰসংঘ বা আঞ্চলিক সংগঠনৰ দ্বাৰা অনুমোদিত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শান্তিৰক্ষা অভিযান নিয়োগ কৰা।

ii) শান্তি নিৰ্মাণৰ প্ৰচেষ্টা: সংঘাতৰ মূল কাৰণসমূহ সমাধান আৰু বহনক্ষম শান্তি গঢ়ি তুলিবলৈ সংঘাতৰ পিছৰ পুনৰ্গঠন, প্ৰতিষ্ঠান নিৰ্মাণ, আৰু মিলন প্ৰক্ৰিয়াক সমৰ্থন কৰা।

চ) নিষেধাজ্ঞা আৰু কূটনৈতিক হেঁচাঃ

i) কূটনৈতিক হেঁচা: ৰাজহুৱা বক্তব্য বা কূটনৈতিক বিচ্ছিন্নতাকে ধৰি কূটনৈতিক চেনেল ব্যৱহাৰ কৰি পক্ষসমূহৰ ওপৰত সদিচ্ছাৰে আলোচনা কৰিবলৈ হেঁচা প্ৰয়োগ কৰা।

ii) নিষেধাজ্ঞা আৰোপ: সংঘাতত লিপ্ত পক্ষসমূহৰ আচৰণত প্ৰভাৱ পেলাবলৈ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰি অৰ্থনৈতিক, ভ্ৰমণ বা অস্ত্ৰ সম্পৰ্কীয় নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰা।

ছ) আলোচনা আৰু আত্মবিশ্বাস গঢ়ি তোলাৰ ব্যৱস্থা:

i) আত্মবিশ্বাস গঢ়ি তোলাৰ ব্যৱস্থা (চিবিএম): ভুল বুজাবুজি হ্ৰাস আৰু সহযোগিতা বৃদ্ধিৰ বাবে সংঘাতপূৰ্ণ পক্ষৰ মাজত স্বচ্ছতা, যোগাযোগ আৰু বিশ্বাস বৃদ্ধিৰ ব্যৱস্থা স্থাপন কৰা।

ii) ক্ৰছ-কলচাৰেল আৰু ট্ৰেক II সংলাপ: সমাজ আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত বুজাবুজিৰ পোষকতা আৰু পাৰ্থক্যসমূহ দূৰ কৰিবলৈ আন্তঃসাংস্কৃতিক বিনিময় আৰু অনানুষ্ঠানিক আলোচনাক প্ৰসাৰ কৰা।

জ) মানৱীয় কূটনীতি আৰু সংকট ব্যৱস্থাপনাঃ

i) মানৱীয় সাহায্যঃ সংঘাতৰ ফলত হোৱা দুখ-কষ্ট দূৰ কৰিবলৈ আৰু মানৱীয় সংকটৰ সমাধানৰ বাবে মানৱীয় সাহায্য আৰু সাহায্য প্ৰদান কৰা।

ii) সংকট ব্যৱস্থাপনা: কূটনৈতিক হস্তক্ষেপ, খালী কৰা অভিযান, আৰু জৰুৰীকালীন সময়ত সংঘাত সমাধানৰ প্ৰচেষ্টাকে ধৰি সংকটৰ প্ৰতি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সঁহাৰিৰ সমন্বয় কৰা।

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত সংঘাত সমাধানৰ এই পদ্ধতিসমূহে বিবাদসমূহৰ সমাধান আৰু জটিল ভূ-ৰাজনৈতিক প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ শান্তিপূৰ্ণ সমাধানৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত কূটনীতি, আলোচনা, আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতাৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। ফলপ্ৰসূ সংঘাত সমাধান কৌশলৰ বাবে স্থায়ী নিয়োজিততা, আলোচনাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধতা, আৰু সংঘাত ব্যৱস্থাপনাৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নীতি আৰু নীতিসমূহ আনুগত্যৰ প্ৰয়োজন।